هاككردن واته سیخوڕی كردن وچاودێریكردن و ده‌ست به‌سه‌راگرتنی ئامێرێكی 
كۆمپیوته‌ر له لایه‌ن كه‌سێكه‌وه بێ ئه‌وه‌ی ئه‌و كه‌سه‌ی خاوه‌نی ئامێره‌كەیە ئاگاداری ئه‌و كاره‌بێت ، له‌م باره‌دا كه‌سی دزه‌كردوه ناو كۆمپیوته‌ره‌كه ده‌توانێت به‌ئاسانی فرمان ئاراسته‌ی ئه‌و پارچانه بكات كه له كۆمپیوته‌ره‌كه به‌سرا‌وه وه‌ك پرێنته‌رو سكانه‌رو … هتد ، هاوكات ده‌توانێت فرمانێكی دیاریكراو له به‌رنامه‌یه‌ك بگۆڕێت و توانی دزینی داتاو زانیاریه‌كانی كۆمپیوته‌ره‌كه‌ی به‌گشتی هه‌یه بێ ئەوەی بەكارهێنەرە بنەڕەتیەكەی كۆمپیوتەرەكە ئاگاداری كارەكە بێت.
به‌شێوه‌یه‌كی گشتی هاككردن بریتیه له كرداری جاسوسی كردن و هاتنه ناو كۆمپیوته‌ری كه‌سێك له لایه‌ن كه‌سێكی تره‌وه بێ ئه‌وه‌ی ڕە‌زامه‌ندی له‌سه‌ر ئه‌و كاره ده‌ربڕیبێت .
هاكه‌ره‌كان كێن ؟
هاكه‌ره‌كان كه‌سانێكن سەركێشن لە زۆربەی جارەكاندا كەسانێكن حەز بە دەركەوتن دەكەن ، بەڵام بواری كارەكەیان هێندە ترسناكە كەم جار دەتوانن ئەو هیوایەتەیان بێتە دی چونكە بەناوبانگرتینیان ئەو كەسانەن كە ترسناكترین سەركێشی دەكەن ، بەشێكی زۆریان ژیانیان لە تەنایی بەسەر دەبەن و كەسانێكن هەمیشە بەگۆشەگیری دەمێننەوە كەرەستەی بەردەستیان سادەیەو تەنها لە ڕێگای تێفكرینی خۆیانەوە ئەنجامەكان بەدەست دەهێنن و هەندێك جار بە ماوەیەكی لەسەر پرۆژەیەك كاردەكەن كە هیچ ئەنجامێكیشی نیە ، بەڵام نائومێد نابن و بەردەوام دەبن .
هۆكاری دروستبوونی كه‌سه هاكه‌ره‌كان چیه ؟
هاكەرەكان لە ئاستی باڵادا به‌گشتی ئه‌و كه‌سانه‌ی ده‌بنه هاكه‌ر كه‌سانی بێ ئیش و ده‌ست به‌تاڵن هه‌ندێك جاریش خودی كه‌سه‌كه و هه‌ندێك جاریش له پێناو ناوبانگدا ئه‌م كاره‌ده‌كه‌ن یاخود بۆ كات بەسەربردن یاخود ئامانجێكی مادی یاخود وەك خزمەتكردنێك بە ئایدۆلۆژیایەكی دیاری كراو یاخود تەنها بۆ تاقیكردنەوەی ئاستی پارێزگاری سیستەمێكی دیاری كراو كارەكە دەكەن .
شێوازی به‌كارهێنانی ئه‌م هاكین له سێ جۆری تایبه‌تدا پۆلێن ده‌كرێت :
بواری سه‌ربازی (هێرش كردن و پارێزگاری كردن) : له‌م بواره‌دا ته‌نانه‌ت وڵاته زۆر پاشكه‌وتوه‌كانیش باڵا ده‌ستن و به‌سه‌دان كه‌سی پسپۆڕو شاره‌زایان به‌رهه‌م هێناوه ئه‌م كاره زیاتر له كاتی جه‌نگی سارد دا بایه‌خی هه‌یه‌و كاریگه‌ریه‌كی ئێجگار گه‌وه‌ره له‌سه‌ر ئه‌و پرۆسه‌یه دروست ده‌كات له زۆربه‌ی جاره‌كاندا ئه‌م كاره نهێنی ده‌مێنێته‌وه‌و ئاشكرا نابێت ، واتا كارەكە بەشێوەیەكی فەرمی وڵاتێك پشتگیری دەكات بەڵام هەرگیز ڕێ بادرێت ڕێژەو ناوی كەسەكان كەلەم دامەزراوەیەدا كار دەكەن بزانرێت .
ئابوری و بازرگانی كۆمپانیاكان : ئه‌مه‌ش پاش دروستبوونی به‌سه‌دان كۆمپانیای وه‌به‌رهێنه‌ر سه‌ری هه‌ڵداوه كه هه‌ر كۆمپانیایه‌ك هه‌وڵی به‌ده‌ست هێنانی نهێنی كاری كۆمپانیایه‌كی تر ده‌دات تا له بواری وه‌به‌رهێناندا پێش یه‌كتر بكه‌ون ئه‌وه‌ش شتێكی دیاری ئه‌م سه‌رده‌مه نوێیه كه به‌ته‌واوی ده‌رك پێكراوه ، زۆریه‌ك له‌و كۆمپانیایانه‌ی كه ئێستا ناوبانگیكی جیهانیان هه‌یه له ڕۆژێكدا نزیكه‌ی په‌نجا جار توشی هێرش ده‌بنه‌وه به‌ڵام به هۆی به‌هێزی دیواری ئاگرینی ئه‌م تۆڕەناوخۆییه‌كانیانه‌وه پارێزگاری له خۆیان ده‌كه‌ن و ناتوانرێت به ئاسانی ئه‌و به‌ربه‌سته تێك بشكێنرێت.
هاككردنی تاكه كه‌سی : ئه‌م جۆره بڵاو ترین جۆری هاككردنه ئه‌و كه‌سانه‌ی كه سه‌ره‌تایانه له بواری هاككردندا په‌نا بۆ ئه‌م جۆره له هاككردن و ده‌به‌ن و بڵاوترین جۆری هاككردنه ، زیاتر ئه‌م جۆره هاككردنه له نێوان هاوڕێیان و هه‌ندێك جار له نێوان دوو كه‌سدا ڕوده‌دات كه زۆر دورن له‌یه‌كه‌وه به‌ڵام به‌هۆی گفتوگۆكردن له نێوانیاندا و وه‌رگرتنی زانیاری له‌یه‌ك تر یه‌كێكیان ده‌بێته نێچیری ئه‌وی تریان و ده‌ست ده‌گرێت به‌سه‌ر كۆمپیوته‌ره‌كه‌یدا به‌ڵام ئه‌وه‌ی له‌م قۆناغه‌دا بێت هه‌میشه هه‌وڵی به‌ره‌و پێش بردنی توانای خۆی ده‌دات تا بتوانێت له دوو جۆره‌كه‌ی تر خۆی نزیك بكاته‌وه .
جۆره‌كانی هاكه‌ر كامانه‌ن ؟
هاكه‌ر : لە ئاستی بالادا ئه‌و كه‌سانه‌ن كه له ئه‌ندازه‌ی تۆڕە‌كاندا شاره‌زان و به‌ڕاده‌یه‌ك زانیاریان هه‌یه كه ده‌توانیت سیسته‌مه هه‌ره به‌هێزه‌كانی دیواری پاراستن بشكێنن ، له‌ڕاستیدا ئه‌م كه‌سانه خۆیان كه‌سانێكی ئاكادیمین و له‌م بواره‌دا شاره‌زاییه‌كی ئه‌وتۆیان هه‌یه كه هه‌ندێك جار توانای كۆمپانیا به‌هێزه‌كانی بواری پاراستن ده‌خه‌نه ژێر پرسیاره‌وه ، هاكه‌ر له‌وانه‌یه ته‌نها كه‌سێك بێت به‌ڵام كاری چه‌ندین ساڵه‌ی گروپێك شیكار ده‌كات و كه‌لێنه‌كانی ئاشكرا ده‌كات ئه‌مه‌ش نمونه‌ی هاكه‌رێكی سه‌ركه‌وتووه ئه‌گه‌رنا هه‌موو هاكه‌رێك ئه‌و توانایه‌ی نیە ، لە خوار ئەم كەسانەوە كەسانێك هەن كە بەڕادەیەكی سەرەتایی بە بوارەكەوە خەریكن حەز بە كارەكە دەكەن بەڵام توانایان بەرز نیە لەم بارەدا كەسانێك دەبنە نێچیریان كە بەكارهێنەری سەرەتایی كۆمپیوتەرن و ناتوانن بە تەواوی خۆیان بپارێزن .
كراكه‌ر : كه‌سێكه كه دوور له هێڵی ئینته‌رنێت كارده‌كات و هه‌ڵده‌ستێت به دزینی ئه‌و به‌رنامانه‌ی كه بۆ ماوه‌یه‌ك كار ده‌كه‌ن ئه‌و كه‌سه‌ی پێ ی ده‌وترێت كراكه‌ر كه‌سێكی شاره‌زایه له زمانی به‌رنامه‌كانداو خۆی پرۆگرام داڕێژێكی بلیمه‌ته ، ئه‌م كراكه‌ره هه‌ڵده‌ستێت به ناسینه‌وه‌ی ئه‌و كۆدانه‌ی كه بۆ كاتپێوی به‌رنامه كاتیه‌كه دانراوه‌و له‌ناوی ده‌بات هه‌ندێك جار له شێوه‌ی به‌رنامه‌یه‌كی بچوكیشدا ئه‌م خزمه‌ت گوزاریه دابین ده‌كات كاری ئه‌م به‌رنامه بچوكه‌ش ته‌نها چالاككردنی به‌رنامه‌یه‌كی دیاریكراوه ، ئەم كەسانە خۆبەخشن هەندێكیان دژی داگیركاری كۆمپانیا گەورەكان ئەم كارە دەكەن و ئازادی بۆ بەكارهێنەری سیستەمەكان و سۆفتوێرەكان دابین دەكەن بێ بەرانبەر سۆفتوێرە هەرە گران بەهاكانیش كراك دەكەن .
نوكه‌ر : به‌كه‌سێكی به‌د ناوی ده‌كردوه‌و كاری ئه‌م جۆره كه‌سانه ته‌نها دروستكردنی فایلی زیانبه‌خشه‌و ده‌بێته هۆی سڕینه‌وه‌ی داتاو تێكدانی كاری هاردوێره‌كان ، ئه‌م جۆره كه‌سانه لە ئاستی كۆمەڵایەتیدا كەسانێكی تەندروست نین و لە ولاتە پێشكەوتوەكاندا زۆرترین جار توشی لێپرسینه‌وه ده‌بن و به هۆی كاره نه‌شیاوه‌كه‌یانه‌وه ، دەخرینە بەر چاكسازی كۆمەلایەتی هەتا ئاسایی ببنەوە .
سیله‌ر : كه‌سێكه ته‌نها ئامانج و ئاواتی دزینی ژماره‌و حسابه بانكیه‌كان ئه‌وه‌ش پاش ئه‌وه‌ی ئه‌و ژماره نهێنیانه له كۆمپیوته‌ری نێچیرێكدا به‌كارده‌هێنرێت كه‌سی سیله‌ر كاتێك به‌ڕێگایه‌ك هه‌ڵده‌ستێت به‌دزینی ئه‌و ژماره نهێنیه ، ڕێگاكانی دزینی ئەم زانیاراینە پشت بەستنە بە دروستكردنی كراك و پاچ و هەندێك جاریش بەرنامەی فری و بلاوكردنەوەی بەتۆڕی ئینتەرنێتدا .
ئه‌و ئامرازانه چین كه هاكه‌رزه‌كان پشتی پێده‌به‌ستن بۆ هاككردن ؟
هاكه‌رزه‌كان ناتوانن به‌هیچ جۆرێك بێنه ناو كۆمپیوته‌ره‌كت ئه‌گه‌ر له كۆمپیوته‌ره‌كه‌تدا فایلی (Patch) خۆهه‌ڵواس یان (Trojan) تروجان لەكۆمپیوتەرەكەتدا نه‌بێت ، چونكه ئه‌م فایلانه تاكه ڕێگای هاتنه ژوره‌وه‌یانه بێگومان پاش كردنەوەی پۆرتی مەبەست لە سیستەمەكەتدا ، له ڕێگای ئه‌م فایلانه‌و به بوونی یه‌كێك له به‌رنامه‌كانی بواری هاكینگ كه ئه‌م فایلانه ده‌وری سیرڤه‌رێك ده‌بینێت بۆیان په‌یوه‌ست ده‌بن به كۆمپیوته‌ری توشبوه‌وه له‌سه‌ره‌تادا ته‌نها كه‌سیك كه دروستكه‌ری فایله‌كه‌یه ده‌توانێت په‌یوه‌ست بێت به‌م سیڤه‌ره‌وه به‌ڵام دواتر ده‌توانێت ته‌واوی ده‌رگاكانی هاتنه ژوره‌وه واڵا بكات ئه‌مه‌ش ترسناكیه‌كه‌ی چه‌ندین به‌رامبه‌ر زیاد ده‌كات چونكه هه‌ر كه‌سێك بیه‌وێت به‌ئاسانی ده‌توانێت بێته كۆمپیوته‌ری توشبوه‌وه كاری ئه‌م فایلانه ئاشكراكردنی ئایپی كۆمپیوته‌ره‌كه‌یه‌و ڕە‌وانه‌كردنیه‌تی بۆ به‌رهه‌م هێنه‌ری فایله‌كه و كردنه‌وه‌ی پۆرته‌كانە وه به‌كرانه‌وه‌ی پۆرته‌كان هه‌لی هاككردنی كۆمپیوته‌ر بۆ (99%) به‌رز ده‌بێته‌وه چونكه ڕێڕەو‌ی چونه ژوره‌وه به‌ئاسانی ده‌كرێته‌وه بۆ هاكه‌ره‌كان.
هاكه‌ره‌كان ته‌نها به بونی ئینته‌رنێت ده‌توانن په‌یوه‌ست ببن به كۆمپیوته‌ره واته كاتێك ئینته‌رنێت نه‌به‌سرابێت یاخود بەتۆڕێكی شێوە ئینتەرنێتیەوە پەیوەست نەبێت كۆمپیوته‌ره‌كه‌ت ئه‌وا به‌هیچ جۆرێك له ژێر هه‌ڕە‌شه‌ی هاككردندا نابێت و هه‌رگیز هاك ناكرێت .
ئه‌و فایلانه‌ی بۆ مه‌به‌ست سیخوڕی كردن به‌رهه‌م ده‌هێنرێن ئه‌وه‌نده قه‌باره‌یان بچوكه كه به‌ئه‌سته‌م هه‌ستی پێده‌كرێت ، هه‌ندێك جار له‌كاتی كردنه‌وه‌ی سایتێكدا به‌هۆی فایلی كوكیزه‌وه خۆیان له كۆمپیوته‌ره‌كه‌تدا جێگیر ده‌كه‌ن ، به‌ڵام به‌گشتی به‌هۆی گه‌ڕان له ئینته‌رنێتداو داگرتنی هه‌ڕە‌مه‌كی فایله‌وه به تایبه‌تی به‌رنامه فریه‌كان زیاتر ئه‌م فایلانه جێگای خۆیان له كۆمپیوته‌ردا ده‌گرن ، ته‌نها چاره‌سه‌ریش بۆ ئه‌م ده‌رده كوشنده‌یه به‌كارهێنانی به‌رنامه‌ی دژە ترۆجان و سپامه كه ڕۆژانه به‌هه‌زاران دانه‌یان لێ به‌رهه‌م دێت و له تۆڕی ئینته‌رنێتدا بڵاو ده‌كرێنه‌وه .
ئه‌و كه‌سانه‌ی كه زیاتر بایه‌خ به‌لایه‌نی هاككردن ده‌ده‌ن خۆیان به‌و بواره‌وه خه‌ریك كردوه زیاتر ئه‌وانه‌ن له ته‌مه‌نی هه‌رزه‌كاریدان و هه‌ندێك جار پاش ده‌ستگیر كردنیان ئازادكردنیان له لایه‌ن كۆمپانیا زه‌به‌لاحه‌كانه‌وه كاریان ده‌ده‌نه ده‌ست و وه‌ك پارێزه‌رێك له به‌رهه‌مه‌كانیان دایان ده‌مه‌زرێنن چونكه كه‌سانێكی بلیمه‌تن و خۆیان به‌كارده‌هێننه‌وه دژی هاوپیشه‌كانیان .
بەگشتی هاكەرە كەسیەكان لەم كارانەدا خۆیان دەبیننەوە :
1- هاككردنی كۆمپیوتەر و دەست بەسەراگرتنی داتاو زانیاریەكانی ناو كۆمپیوتەرەكە .
2- هاككردنی تۆرێك كە هاكەرەكەی پێوە پەیوەستە وەك تۆڕێكی ناوخۆیی یان كۆمپانیایەك كە خزمەتگوزاری ئینتەرنێتەكەی بۆ دابین كردوە .
3- هاككردنی ئیمێڵ ئەم كارە زۆرجار كەسێكی تایبەت دەكرێت بە نیشانە و مەبەست لێ ی هۆكارێكی دیاری كراوە
4- دۆزینەوەی پاسۆردی ئەكاونتەكان ، بەسەدان یانەو ماڵپەڕ و شوێن هەیە كە پێویست دەكات بەكارهێنەر خۆی تۆماربكات هەتا ناوو پاسۆردێكی تایبەت وەربگرێت و بتوانێت بەكاری بهێنێت ، ئەم پاسۆرد و ناوەش دیسان یەكێكی ترە لە ئامانجەكانی هاكەرەكان .
5- هاككردنی ژمارەی بانكی و دزین و بەكارهێنانی پارەكە لە لایەن كەسانی هاكەرەوە كە شتێكی ئێجگار بڵاوە لە ئێستادا چونكە شۆپین لە ئینتەرنێتەوە ئێستا بوە بە یەكێك لە كارەسەرەكیەكان خەڵكی كە پشتی پێدەبەستن .
جۆرێكی تر له‌هاكه‌رمان هه‌یه كه زیاتر له‌سه‌ر تۆڕی ئینته‌رنێت كار له‌سه‌ر تێكشكاندنی ماڵپهڕەكان ده‌كه‌ن و هه‌ندێك جار به‌ته‌واوی له‌ناوی ده‌به‌ن به‌ڵام له ئێستا ئه‌م گرفته به‌ته‌واوی چاره‌سه‌ركراوه به هۆی هۆسته‌ره‌كانه‌وه كه باگ ئه‌بی ماڵپهڕەكان به خوله‌ك ده‌كات ، ئه‌گه‌ر به‌هه‌ر شێوه‌یه‌ك هاك بكرێت له ئه‌نجامدا و به‌چه‌ند خوله‌كێك له لایه‌نی خاوه‌ن ماڵپه‌ڕە‌كه‌وه چاك ده‌كرێته‌وه به‌ڵام ئه‌م جۆره‌ش له‌هاك بۆ خۆی چه‌ند سكریپت و زمانێك ده‌گرێته‌وه و ناكرێت هه‌موو ماڵپه‌ڕێك هاك بكرێت به تایبه‌تی ئه‌و ماڵپه‌ڕانه‌ی خاوه‌نی ئه‌زموونی چه‌ند ساڵه‌ن هیچ كەلێنێكی وای تێدا نابینرێتەوە كە توشی كێشەیان بكات .
چۆن خۆمان لە هاككردن بپارێزین ؟
ئەو كەسەی لە تۆڕی ئینتەرنێتدا كاردەكات هەرگیز ناتوانێت بڵێت سەد لە سەد پارێزراوم و بەردەوام ڕوبەڕوی هاككردن و كێشەی پاراستن دەبێتەوە بەلام لێرەدا ٨ خاڵ دەنووسم كەدەبێت هەمووی وەك خۆی جێ بەجێ بكەیت ئەوكاتە دەتوانیت بڵییت لە سەدا ٩٩ پارێزراوم
1- بەكارهێنانی دژە ڤایرۆسێك كە توانای پاراستنی سكوێرتیشی لەگەڵدا بێت و تەواو چالاك بێت و بە هەمیشەیی نوێ بكرێتەوە و چاودێری تێبینیەكانی بكرێت ، واباشترە ئۆریجناڵ بێت و پشت بە دەرچووە فریەكان نابەسرێت .
2- ئەوماڵپەڕانە مەكەوە كە گومانیان لێ دەكرێت فایلی زیان بەخش بڵاو بكەنەوە ، بەگشتی لە كاتی كردنەوەی ماڵپەڕەكاندا پراوسەرەكان ئاگادارمان دەكەنەوە ، یاخود دەتوانیت پشكنین بكەیت بۆی لە ڕێگای ماڵپەڕی تایبەتەوە كە دڵنیایت پێ دەدات لە بوون یان نەبوونی مەترسی ئەو ناونیشانە .
3- كاتێك ئیمێڵت پێدەگات ئەگەر نێرەرەكەی نەناسیت مەیكەوە ئەگەر كردیشتەوە بە هیچ جۆرێك لینكی ناو ئیمێڵە هاتوەكە مەكەوە یان هیچ داتایەكی ناو ئیمێڵەكە دامەگرە لەژێر هەر ناوو ناونیشانێكدا بێت .
4- لەكاتی چاتكردندا بەهۆی هەر بەرنامەیەوە بێت یان لە هەر شوێنێكدابێت و لەگەڵ هەركەسێكدا بویت هیچ جۆرە فایلێك وەرمەگرە ڕاستەوخۆ بەتایبەتی ئەگەر پاشگرەكەی (exe) بێت ئەگەرچی هەندێك جاریش بە شێوەی وێنە دێتە پێش چاو یاخود لینکێکە بۆ داگرتنی فایلێك ، چونكە دور نیە هاوڕێكەت یان ناسراوەكەت هاككرابێت و ئاگای لە ناردنی ئەو فایلە نەبێت كە بۆت دەنێریت بە ناوی ئەوەوە .
5- بەرنامە فریەكان دامەگرە ، ئەگەر پێویستیش بوو دایبگریت با لەسەرچاوە باوەڕپێكراوەكەی بەرهەم هێنەرەكەوەبێت لەكاتی دامەزراندنیشیدا مەهێڵە هیچ جۆرە توڵبار و زیادەیەكی لەگەڵدا دابمەزرێت .
6- لەكاتی گەڕاندا بەناو ئینتەرنێتدا بە وریایی مامەڵە بكەو هەموو سەرچاوەیەك بەكارمەهێنە بۆ داگرتنی فایل بە تایبەتی كاتێك لە ناو ڕاڕدا جێگیر كراون و بە كردنەوەیان و سێتەپكردنیان دور نیە فایلی خۆهەڵواسی لەگەڵدا بێت توشی زیانی پاراستنت دەكات و كەلێن دروست دەكات لە سكوێرتیەكەتدا .
7- جار جار گەڕانێكی گشتی ئەنجام بدە بەهۆی دژە ڤایرۆسەكەتەوە بەناو هەموو فایل و فۆڵدەرەكانی كۆمپیوتەرەكەتدا ئەگەرچی كاتێكی زۆریشی بوێت بەڵام هەر 10 ڕۆژ جارێك ئەم كارە بكەیت زیاتر پارێزراو دەبیت .
8- پشكنینی پۆرتەكان و داخستنیان ، ئەم كارەش ماوە ماوە بكرێت لە ڕوی پاراستنەوە بەتەواوی دڵنیا دەبیتەوە لە بوون یان نەبوونی سیڤەر لە كۆمپیوتەرەكەتدا ، لە ڕێگای دۆس و ریجستریەوە دەتوانرێت هەندێك پشكنینی تر بە ئەنجام بگەیەنرێت كە یاریدەدەرێكی زۆر سەركەوتوانەیە لە ڕوی سكوێرتیەوە .
